Hành trình nút like: Từ cử chỉ La Mã cổ đại đến biểu tượng kỹ thuật số

Khởi nguồn của cử chỉ giơ ngón tay cái

Hành trình bắt đầu từ thời La Mã cổ đại – nơi ngón tay cái từng được dùng để đưa ra phán quyết trong các đấu trường. Nhiều người vẫn tin rằng giơ ngón cái thể hiện sự chấp thuận, thế nhưng theo các nhà sử học, thực tế phức tạp hơn. Khi giấu ngón cái mới thực sự là dấu hiệu để kết liễu sống sót, còn việc giơ ngón cái là để báo hiệu án tử. Tuy nhiên, qua hàng thế kỷ, ký ức nhân loại đã gửi gắm lại hình ảnh “giơ ngón cái” mang ý nghĩa tích cực – một ví dụ điển hình là tác phẩm Pollice Verso từ thế kỷ 19.

Cử chỉ vượt thời gian: từ chiến trường đến văn hóa dân gian

Qua đến Thế chiến II, huấn luyện viên của không quân Mỹ đã dùng ngón tay cái như một biểu tượng hiệu lệnh “ready to take off” – một dấu hiệu đồng đội, khích lệ sự tự tin. Dần dần, nét văn hóa này lan sâu vào đời sống dân thường và trở thành cách thể hiện tinh thần lạc quan, quyết tâm và trợ lực.

Từ Yelp 2005 đến mạng xã hội

Từ cử chỉ đời thực, hành trình đưa “like” vào môi trường kỹ thuật số có bước đầu ở Yelp (2005). Vào ngày 18/5/2005, Bob Goodson đề xuất ý tưởng về hai biểu tượng ngón tay lên/xuống để người dùng phản hồi đánh giá nhà hàng. Mặc dù phác thảo không được áp dụng – Yelp chọn các lựa chọn “hữu ích”, “vui nhộn”, “tuyệt vời” của Russ Simmons, dấu ấn đầu tiên vẫn gắn liền với ngón tay cái.

Bước chuyển mang tầm phát triển toàn cầu của Facebook

Việc Facebook triển khai nút Like là bước ngoặt định hình mạng xã hội hiện đại. Vào tháng 10/2007, FriendFeed đưa nút like lên giao diện, sau đó Facebook mua lại và giới thiệu nút “Like” của mình vào ngày 9/2/2009. Ban đầu, Mark Zuckerberg lo ngại nút này làm “rối” trải nghiệm, nhưng dữ liệu cho thấy nó tăng cường tương tác giữa người dùng và giúp nền tảng thu thập insight để phục vụ quảng cáo.

Facebook sau đó còn mở rộng với 6 biểu tượng cảm xúc: “Yêu thích”, “Thương thương”, “Haha”, “Wow”, “Buồn”, “Phẫn nộ” để thể hiện phản hồi phong phú hơn.

Công dụng & mặt trái của nút Like trong thế giới số

• Tăng tương tác, tạo động lực đăng tải: Nút Like đơn giản nhưng tác động mạnh đến tâm lý người dùng. Mỗi lượt like khiến người dùng cảm nhận dấu hiệu “được trông thấy”, hỗ trợ thúc đẩy hành động chia sẻ thông tin .

• Bộ lọc cảm xúc tiềm ẩn: Nút like thúc đẩy sự ghi nhận, nhưng cũng gây áp lực cho giới trẻ khi bài đăng không được “được lòng công chúng”.

• Thương mại được đẩy mạnh: Từ phản hồi tích cực của người dùng, các nền tảng khai thác dữ liệu để cá nhân hóa quảng cáo, từ đó tăng doanh thu.

Ý nghĩa xã hội & sự khác biệt văn hóa

Dù phổ biến, cử chỉ ngón tay cái không phải lúc nào cũng mang cùng ý nghĩa trên toàn cầu. Ở một số vùng như Trung Đông hay Tây Phi, nó có thể bị xem là tục tĩu; tại Úc, nếu đi kèm với đồ động tay, nó còn bị đánh giá là “thô lỗ”. Dù vậy, trên internet, với phần lớn người dùng toàn cầu, nút like vẫn là biểu tượng liều lượng “đồng ý” đơn giản nhưng hiệu quả.

Icon nhỏ – ảnh hưởng lớn

Chuyện 100.000 năm tiến hóa cộng hưởng với cử chỉ nguyên thủy tạo nên một biểu tượng đơn giản, song lại phản ánh mô hình tín hiệu và kết nối xã hội mạnh mẽ. Giống như Martin Reeves – Chủ tịch Viện BCG Henderson – nhận định: “Tôi không nghĩ chúng ta sẽ chán khi like – đó là sản phẩm của 100.000 năm tiến hóa”.

Có nên đào sâu hay cần vượt ra ngoài khuôn khổ “like”?

Một số chuyên gia đề xuất các nền tảng cần cung cấp lựa chọn “dislike” để tạo bức tranh toàn diện hơn về phản hồi người dùng. Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn rủi ro gây tổn thương tinh thần, hoặc dễ bị lợi dụng để thù địch trực tuyến.

Thay vào đó, mô hình đa dạng hóa phản hồi như “cảm xúc” của Facebook được đánh giá là giải pháp cân bằng hơn, giúp người dùng thể hiện cảm xúc một cách tinh tế.

Từ cái giơ ngón tay đơn giản trong đấu trường La Mã đến một biểu tượng kỹ thuật số được nhân loại ưa chuộng, nút like là minh chứng cho phát triển văn hóa kỹ thuật số. Nó kết hợp giữa truyền thống và công nghệ, tạo nên một hệ thống thông tin, cảm xúc và kinh tế tinh vi. Dù có mặt tích cực, nút like cũng tiềm ẩn mặt trái tâm lý và xã hội. Nhìn chung, một biểu tượng nhỏ bé nhưng lại mang tầm ảnh hưởng lớn, đã – đang – và sẽ tiếp tục là cầu nối đến xu hướng kết nối toàn cầu.